Poszukiwania tożsamości / Potrzeba kontekstu

Komunikacja między autorem treści a odbiorcą za pośrednictwem pisma od początku drukarstwa odbywa się w określonym kontekście kulturalno historycznym. Zarówno bardziej i mniej widoczne cechy wpływające na charakter danego kroju są wynikiem stuleci kształtowania się kultury czytelników – szeroko pojętego kontekstu. Projekt Navis, to próba interpretacji charakteru miasta – Łodzi – w postaci kroju pisma.

Ekspresja tekstu.

Komunikacja między autorem treści a odbiorcą za pośrednictwem pisma od początku drukarstwa odbywa się w określonym kontekście kulturalno historycznym. Już w przypadku druków z przełomu XV i XVI wieku można było zaobserwować rozróżnienie tekstów świeckich i religijnych przez dobór typografii – teksty religijne składane były frakturą, przypominającą pismo odręczne skrybów w klasztorach, zaś teksty świeckie opracowywano przy użyciu antykwy. Czytelnik miał dzięki temu jasność przekazu – tego jakim głosem mówi do niego autor.

Podobnie jest współcześnie – przeciętny czytelnik w łatwy sposób może rozróżnić kroje szeryfowe i bezszeryfowe. Istnieje jednak znacznie bardziej subtelny podział na kroje renesansowe, barokowe, moderne, egipcjanki tylko w obrębie krojów szeryfowych. Bezszeryfowe mogą być typu grotesk, geometryczne, humanistyczne… Nie mówiąc o różnicach wynikających z narzędziowego charakteru pisma lub subtelnymi różnicami między krojami w obrębie jednego gatunku, które definiowalne są tylko dla specjalistów typografii. Mogą one jednak działać podprogowo i wpływać na odbiór emocjonalny przyswajanej treści. 

Zarówno bardziej i mniej widoczne cechy wpływające na charakter danego kroju są wynikiem stuleci kształtowania się kultury czytelników – szeroko pojętego kontekstu.

Krótka historia Łodzi

Projekt Navis, to próba interpretacji charakteru Łodzi w postaci kroju pisma. Miasto uzyskało formalnie prawa od króla Władysława Jagiełły już w 1423 roku, jednak do początku XIX wieku nie rozwinęło się w znaczący sposób. Dopiero rewolucja przemysłowa, zorientowana w Łodzi na produkcję tekstyliów, spowodowała napływ ludności i kapitału do miasta. Wraz z intensywnym rozwojem ukształtował się unikalny charakter Łodzi – fabryczna architektura oraz wielokulturowa społeczność mieszkańców. Powstawały ceglane fabryki i budynki mieszkalne dla robotników. W Łodzi mówiło się po Polsku, Niemiecku, Rosyjsku oraz w Yiddish. Mimo, że różnorodność kulturowa zniknęła, cztery dominujące kultury budujące przemysłową Łódź są dostrzegalne nawet dziś, 150 lat później. 

Charakter zmian nowej epoki i dążenia ku nowoczesności najlepiej oddawały gazety, w szczególności dzienniki, zawierające zarówno typografię tekstu ciągłego jak i tytułową, gdzie tę drugą cechuje większa różnorodność stylistyczna. W związku z tym, próba stworzenia kroju definiującego tożsamość miejską mogła rozpocząć się od inspiracji właśnie okresem rewolucji przemysłowej.

Powrót do źródeł

Dobrą praktyką jest zebranie materiałów źródłowych, konkretnych przykładów, które pozwolą na określenie wspólnych cech lub kierunku stylistycznego projektu. W przypadku kroju Navis były to poszukiwania biblioteczne, które doprowadziły do cyfrowych archiwów prasy w Bibliotece Publicznej im. Józefa Piłsudskiego w Łodzi. Wybranych zostało 16 gazet (11 tytułów), które wyróżniały się pod względem układu typograficznego, treści, warstwy społeczno-kulturowej, lub samej typografii tytułowej. Każda gazeta została poddana analizie typograficznej, z której całościowo można było uzyskać wyobrażenie krajobrazu typograficznego na przestrzeni lat 1863-1945. Ostatecznie jako wybrana inspiracja do projektu Navis posłużył krój wykorzystany do złożenia flagi1 “Dziennika Łódzkiego” z pierwszego wydania tytułu w 1884 roku. 

Slab serif i ceglane fabryki

Wybrany projekt to krój typu slab-serif – litery tego gatunku, w szczególności z wczesnego okresu (do końca XIX wieku) charakteryzują się zauważalnym kontrastem cienkich i grubych elementów, typowymi podwinięciami pociągnięć wyjściowych w takich literach jak “a”, “k”, “t”, “u” oraz dużych “K” i “R”, oraz przede wszystkim ciężkimi szeryfami o prostokątnym kształcie. To właśnie im gatunek ten zawdzięcza swoją nazwę. Kroje slab-serif nazywane są również egipcjankami. Projekty takie jak Memphis, Karnak, Cairo nazwane zostały pod wpływem fascynacji Egiptem (która z kolei była rezultatem wyprawy Napoleona w latach 1798-1801). W łódzkim kontekście ciężkie, prostokątne szeryfy mogą przywoływać na myśl cegły budujące przemysłową łódź.

Projekt wykorzystany do składu flagi dziennika Łódzkiego jest dodatkowo ściągły i składa się jedynie z wielkich liter. W trakcie tworzenia kroju Navis wymagane więc było stworzenie pozostałych znaków bazując na źródłach archiwalnych prezentujących podobne rozwiązania. Tyczy się to jedynie konstrukcji szkieletu litery, proporcje zaś i ostateczna ekspresja kształtu są wynikiem procesu kreatywnego. Projekt zyskał współczesny charakter poprzez uproszczenie, ujednolicenie i wyrównanie proporcji znaków, oraz dodanie charakterystycznego rozwiązania stylistycznego w postaci pułapki tuszowej2. Zabiegi te pozwalają zachować klasyczny charakter typografii ery rewolucji przemysłowej, przy jednoczesnym współczesnym podejściu dofunkcjonalności kroju. Podobnie jak w przypadku oryginału, Navis przeznaczony jest do składu tekstu w dużym rozmiarze, powyżej 18-24pt.

Oprócz skryptu łacińskiego do dyspozycji użytkowników jest również cyrylica oraz skrypt hebrajski. Navis zawiera również alternatywne rozwiązania stylistyczne dla takich liter jak “a”, “g” i “y”. 

Fundament projektu (po co to wszystko?)

Ostateczna stylistyka kroju pisma, charakter jego ekspresji graficznej, pozostaje oczywiście do interpretacji użytkowników. To czytelnik ostatecznie interpretuje tekst ze względu na jego ekspresję. Warto jednak pamiętać, że to właśnie podświadomość osoby oglądającej litery – jej sumaryczne doświadczenia wizualne – będą budować skojarzenia. Odwrócenie więc tego procesu – sięgnięcie do źródeł typograficznych danego kontekstu (historycznego, kulturowego, politycznego itd.) pozwala na etapie tworzenia projektu zapanować nad końcowym rezultatem. Komunikacja treści podczas czytania zachodzi bowiem równolegle na bezpośrednim poziomie przekazywania informacji oraz podświadomie poprzez wizualny odbiór zastosowanej typografii.

OBJAŚNIENIA

1. Flaga – (eng. banner, flag) nazywana również winietą, projekt typograficznego logotypu publikacji: gazety, magazynu, newslettera, zwykle pojawiający się na górze publikacji.
2. Pułapka tuszowa – (eng. ink trap) wcięcie dodawane w projekcie znaków w celu kompensacji tuszu rozlewającego się na papierze w trakcie druku, szczególnie w małych stopniach pisma.