Kolos na spiżowych nogach

Najistotniejszymi cechami, w mojej opinii, świadomego dizajnu są jego celowość i nowatorstwo. Celowość wskazuje na wykonywanie procesu polegającego na zdefiniowaniu problemu, znalezieniu rozwiązania i wykonaniu tego rozwiązania. Niemniej, jak łatwo zauważyć, taki proces nie świadczy jeszcze o zaistnieniu projektowania. W końcu problemem może być gasnące światło, znalezieniem rozwiązania – spalona żarówka, a wykonanie już jest oczywiste. Wymiana żarówki nie czyni projektantem. 

Dlatego tak istotna jest nowatorskość, rozwiązanie istniejącego bądź nowego problemu w sposób lepszy, szybszy lub wydajniejszy niż dotychczas. Wskazałem w definicji na optymalność nowatorstwa środków – należy ową optymalność podkreślić ze względu na jej dopełniający charakter względem procesu projektowania; nowatorstwo również podlega dyscyplinie stanu preferowanego. To znaczy, że obiekt będący produktem dizajnu powinien być w najmniejszym możliwym stopniu nowatorski, ze względu na optymalizację pracy projektanta i użytkownika, gdzie szczególnie ten drugi mocno jest związany z przyzwyczajeniami. 

Niebo gwiaździste nade mną, intuicja i wiedza we mnie

Balans pomiędzy nowatorstwem i celowością nie jest absolutnie niczym nowym. Można powiedzieć, że to kolejne imię wytartego już przez wieki, para-konfliktu rozumu z emocjonalnością. Gdzie nowatorstwo jest elementem emocjonalnym, miękkim, często intuicyjnym i wywodzącym się z głębokiej wiary i potrzeby wewnętrznej; natomiast celowość stanowi element twardy, naukowy i policzalny. Immanuel Kant wprowadza, w dywagacji nad racjonalno-emocjonalnym dualizmem, kategorię konstytuowania się przedmiotów w procesie poznania, a nie ich tworzenia wyłącznie przez intelekt. Można pokusić się tutaj o syntezę, że faktycznym przedmiotem dizajnu – w myśl kantowskiej estetyki – jest swojego rodzaju subrzeczywisty fenomen występujący na granicy poznania intuicyjnego i rozumowego. 

Dlatego uważam, że dla obu kategorii – zmysłowej i naukowej – należy posługiwać się innymi metodami i badaczami. O ile projektant jako taki, w zestawieniu z innymi przedstawicielami rynku sztuki, choćby malarzami czy rzeźbiarzami, jawi się jako mocniej związany z umysłem, tak w odniesieniu do badaczy rzecz ma się zgoła odwrotnie. Zatem, jeśli kategorię rozumową dizajnu powinni badać naukowcy, tak kategoria zmysłowa bliższa jest nam – projektantom. Jesteśmy zmuszeni badać samych siebie, ponieważ materia, w której się poruszamy, jest tak dalece niestała, że tylko będąc w niej zanurzeni mamy możliwość podjąć próbę jej opisu. 

O trzech dualizmach

Będąc kiedyś z kolegą architektem w sklepie, celem zakupu piwa, spytałem mojego kompana (jak nakazuje prastara tradycja naszych ojców), ile butelek mam kupić. Odpowiedział mi tak: Każdy architekt wie, że most musi mieć przynajmniej dwa przęsła. Wracam do tej historii regularnie ze względu na uniwersalną mądrość zawartą w tych słowach. Oczywistym jest, że most z jednym przęsłem nie będzie dostatecznie stabilny i łatwo podda się naruszeniom terenu. Podobnie jest z projektowaniem oraz, do czego dojdziemy, z badaniem projektowania. 

Otóż, jak powiedzieliśmy wcześniej oraz jak wynika z tekstów ogromnej ilości artystów, historyków i badaczy, do stworzenia każdego rodzaju sztuki niezbędne są dwa przęsła, nawzajem siebie wspierające i analizujące. Mowa oczywiście o intuicji i warsztacie. Nie jest celem tego tekstu opisywanie teorii sztuki jako takiej, dlatego pozwolę sobie pominąć ten aspekt i przejść do kolejnego. 

Przy założeniu wzajemnej kontroli intuicji nad wiedzą i odwrotnie, należy zaznaczyć, że owa kontrola powinna z czasem przerodzić się  w swoiste sprawdzanie. O ile idealna proporcja, w trakcie aktu twórczego, pomiędzy jednym aspektem a drugim, wydaje się szalenie kusząca i dostojna, tak rzeczywistość raczej definiuje ją w kategorii utopii. Każdy twórca ulega którejś ze stron ze względu na swój temperament – bez tego nie byłby indywidualistą, artystą, demiurgiem nowej jakości. 

Postulując umocowanie dizajnu po równo w kategoriach użyteczności i estetyki, nie sposób nie zauważyć podobieństwa pomiędzy dualną wartością początkową u projektanta (intuicja i wiedza) a także dualną wartością końcową w produkcie (estetyka i użyteczność). Wnoszę z powyższego, że należy dołączyć do owej pary trzeci element – badający – również oparty na dualnej wartości, tj. emocji i [rozwiązaniu]. Ta ostatnia para najbardziej jest związana z użytkownikiem końcowym. Każdy z powyższych elementów, czyli projektant, produkt i użytkownik, spleceni w bezkresnej symbiozie, tkwią zawieszeni pomiędzy swoimi własnymi biegunami. Perfekcyjna równowaga zapewnia status quo, lecz jak wiemy z wielu przypadków w historii – nie zawsze warto je zachować.